Gepubliceerd in De Morgen van 12/04/2022
Dat humor een krachtig wapen is dat voorzichtig afgevuurd moet worden, is een feit dat Chris Rock onlangs nog aan den lijve ondervond. Humoristen moeten vanzelfsprekend vrij kunnen zijn om grappen te maken, maar toch zijn ze op hun beurt niet vrij van kritische reflectie over hun eigen werk. Een grap die alleen werkt door goedkoop naar beneden te schoppen polariseert, waar humor die naar omhoog mikt net mensen kan verenigen in protest. De humor over de Russen naar aanleiding van het Oekraïne-conflict valt helaas vaker onder de eerste noemer.
Neem bijvoorbeeld deze sketch in humorprogramma De ideale wereld: een man in een Ronald McDonald-pak maakt met een zwaar Slavisch accent reclame voor een lokale Russische versie van de bekende fastfoodketen. Ze proberen om de Amerikaanse keten te kopiëren maar zijn te arm om dit correct te doen, dus de Russische klanten moeten “ice pee” drinken en “pigeon nuggets” eten. Er zit kwik in de saus en de kindjes krijgen kiezelstenen als cadeau bij hun “crappy meal”. Vervang de Russen hier door Afrikanen en dit zou algemeen als onverbloemd racisme worden gezien.
ELKE SLECHTERIK EEN RUS
Als je ouder bent dan veertig, herinner je je wellicht nog de lange periode van de Koude Oorlog waarin de slechterik in ongeveer elke film een Rus moest zijn. Een vroeg voorbeeld van deze nogal eenzijdige voorstelling was de Amerikaanse film Ninotchka (1939), waarin Greta Garbo een strenge en stugge Russische vrouw speelt die door de pracht en rijkdom van het Westen overtuigd wordt tot een meer rationeel (want prowesters) gezichtspunt. Ook na de val van de Berlijnse muur in 1989 bleven de Russen niet vrij van gemakkelijke demonisering door cineasten: in films als Goldeneye (1995), John Wick (2014) en series als Stranger Things (2016) zijn de Russen kwaadaardige stereotypes. Het kan nochtans ook anders.
Al zijn causale verbanden moeilijk te trekken, toch is het niet moeilijk om te zien dat de voorstelling van Russen in massamedia grote gevolgen heeft voor hoe we tegen hen aankijken. In een Amerikaans onderzoek van 2019 bleek dat 74 procent van de Nederlanders een negatieve perceptie had van Rusland en zelfs 83 procent van de Zweden (België was niet opgenomen in het onderzoek). Mediatieke representatie, hoe groepen voorgesteld worden in populaire media, doet er dus toe.
The Death of Stalin (2017) is een recent voorbeeld van komische westerse kritiek die wel verrijkend is. Het is een film die de laatste dagen van de dictator beschrijft en tegelijk een universele kritiek formuleert op de machtshonger van politici. Het Russische ministerie van Cultuur noemde de film “saai, verachtelijk en beledigend” en trok hem vrij snel terug uit de zalen in het land. Dat vele van de Russen die de film zagen hem wel goed vonden, toont aan dat er in het land een groot potentieel is tot kritisch verzet en zelfreflectie. Laten we de Russen dus met de achting behandelen die ze verdienen en onze humoristische gal richten op Poetin en zijn kliek.
Frank D'hanis Junior 