Zeuren is belangrijk voor de mentale gezondheid

(Artikel verscheen in de morgen van 03/03/2021)

Erika Vlieghe heeft zonder het zelf te willen weer het internet kapotgemaakt. Haar uitspraak dat we moeten stoppen met te veel te zeuren leidde meteen tot een waterval aan reacties op socialemediaplatformen Twitter en Facebook. Zelfs tot vrijwel onmiddellijke textielbedrukkingen door slimme individuen die hierin een kans tot snelle winst zagen. Naargelang je kijk op de coronacrisis vond je het een onfortuinlijke of correcte uitspraak, maar klopt het los daarvan eigenlijk dat we te veel zeuren?

Je moet maar op de juiste plekken op het internet komen en het gezeur spat van je scherm. Zo kan ik als ik even door mijn lokale ‘Je bent van… als’-Facebookgroep scrol onmiddellijk gezeur vinden over afval (in dit geval braaksel op een glijbaan), over een hondenweide, over vuurwerk, over een moskee en uiteraard veel over corona. We zeuren het meest over de dingen waarbij we de sterkste emoties voelen. Niet omdat we vervelend willen doen, maar omdat we op zoek gaan naar sympathie, begrip en uiteindelijk ook naar een oplossing voor de problemen die we aankaarten.

We proberen ons dus ook een weg uit de coronacrisis te zeuren.

Het grootste probleem met zeuren is dan niet dat het negatief is, maar dat het niet meteen tot constructieve oplossingen lijkt te leiden. Socrates, de allereerste grote filosoof van het Westen, nam dat blijven doorzeuren en niet constructief willen zijn zelfs als zijn uitgangspunt: hij was niet tevreden tot er een pure negativiteit bereikt was. Alle partijen moesten gewoon toegeven dat ze het eigenlijk ook allemaal niet zo goed wisten. Negativiteit, het toegeven dat je het niet weet en daar even bij stilstaan, was een punt van waaruit je kon bouwen aan een nieuwe positieve en onbevooroordeelde visie op allerlei zaken.

Sociale bevestiging

Filosofen als Slavoj Zizek met zijn ‘don’t act, just think’ en de Duitse Hegeliaanse filosoof Byung-Chul Han zitten op diezelfde lijn. De laatste beschrijft in zijn werken hoe de psychopolitiek (een uitbreiding van het begrip biopolitiek van Foucault) via moderne technologie onze levens en hoofden binnensluipt en ons tot een verregaande zelfdisciplinering dwingt. De overheid moet ons niet meer in de gaten houden met allerlei externe surveillancesystemen, via de sociale media zetten we ons te kijk voor iedereen en stellen we ons bloot aan de sociale controle van anderen. Om dat leefbaar te houden zoeken mensen online naar een digitale tribe, zodat ze uiteindelijk alleen preken voor eigen parochie en ze online de sociale bevestiging krijgen die ze willen. In zulke omgevingen wordt echt klagen en zeuren onmogelijk gemaakt, want iedereen zit er op dezelfde lijn, in een virtuele echokamer, het exacte spiegelbeeld van de situatie die Socrates met zijn discussiepartners wilde bereiken.

Voor Byung-Chul Han is negativiteit een belangrijk punt om vooruit te gaan, om opnieuw in een positiviteit te kunnen komen, in wat Hegel een speculatieve synthese noemde. Zeuren is een belangrijk onderdeel van een gezond geestesleven. Volgens de filosoof gaan we collectief kapot aan een overdaad aan positiviteit, zijn we terechtgekomen in een maatschappij waarin iedereen de hele tijd op de rand van de oververmoeidheid en de burn-out balanceert.

De mantra van de verplichte positiviteit weerklinkt vandaag misschien nog het sterkste in de bedrijfscultuur. James Clear, auteur van de productiviteitsverhogende bestseller Atomic Habits, zegt bijvoorbeeld dat het evenveel zin heeft om te zeuren over het uitblijven van persoonlijk succes als het nut heeft om te klagen dat ijs niet smelt wanneer je het niet tot boven het vriespunt verwarmt. Voor de slimme ondernemer is het dus duidelijk, zeuren helpt niet, want succes komt er maar door persoonlijke wilskracht. De ironie is dat vooral ondernemers nu wel steen en been klagen. Dat komt doordat ze echt verlangen naar een revolutie in het coronabeleid en een terugkeer naar de winst. Ze begrijpen vaak ook niet dat ze ook maar wat staan te schreeuwen in de onmachtige echokamers die het winstmodel zijn van andere bedrijven. Als je genoeg likes hebt, is je punt gemaakt en voel je je wellicht bevestigd, maar ondertussen verandert er niks.

We zeuren dus veel, dat heeft Erika Vlieghe juist gezien, maar waar de klacht een rustpunt voor het denken zou moeten zijn en zou moeten aansturen op radicale verandering, is de negativiteit zelf ingeleid in de wereldwijde clickboerderij en is de klacht onmogelijk, impotent en mak gemaakt.