Uit De Morgen – 09/05/2019
Een storm van ‘ramadan kareems’ op mijn sociale netwerken deze week; veel van mijn politiek actieve linkse vrienden wilden graag hun moslimbroeders en -zusters veel sterkte wensen in deze uitdagende komende maand van spiritualiteit. Mooi, maar ergens ook vreemd, want veel van deze mensen, die partijen als Groen, sp.a of PVDA steunen, zijn overtuigde materialisten en atheïsten, en ze hebben eigenlijk niets met religie. Je ziet hen dan ook zelden christenen een gelukkige vasten wensen op Aswoensdag. De nadrukkelijke gelukwensen voor de moslimgemeenschap moeten dus een andere reden hebben dan louter formele beleefdheid. Maar welke?
De Britse conservatieve filosoof Roger Scruton, en politici als Thierry Baudet die hem gretig adopteren, menen deze reden te kennen: het komt door de oikofobie van de linkse elite. Oikofobie is het provocerende antwoord van Scruton op het klassieke verwijt van de politieke linkerkant aan de rechterkant, het omgekeerde van xenofobie, de angst voor het vreemde, namelijk een diepgewortelde angst of afkeer voor het eigene. Normaal gezien is dat een voorbijgaand stadium in de adolescentie, maar het is een blijvend kenmerk van de linkse ideologie, zo stelt de Britse filosoof. Dus geen gelukwensen aan de christenen omdat die geworteld en thuis zijn in de westerse traditie, maar wel aan de moslims, omdat die een vreemde, exotische traditie huldigen.
Maar kunnen we echt beweren dat de islam ons nog zo vreemd is? De paradox van deze verklaring is natuurlijk dat het aantal wensen van post-christelijke atheïsten aan moslims net met het meer courant worden van de religie van Mohammed hier verveelvoudigd is. Als linkse mensen echt vanuit een verlangen om het eigene af te wijzen zouden handelen, zouden er momenteel veel meer gelukwensen aan boeddhisten zijn dan aan moslims. Het is uiteraard ook een beetje goedkoop polemisch om linkse mensen te gaan vergelijken met tieners, en rechtse mensen dan als de volwassenen te poneren. De grenzen van deze verklaring zijn dus duidelijk.
Een betere aanwijzing voor wat er aan de hand is met al die atheïsten die plots aan religieknuffelen doen, krijgen we als we voorbij het louter religieuze kijken en er de socio-economische dimensie bij gaan nemen. Wat vastende christenen en vastende moslims statistisch onderscheidt is dat de eersten gemiddeld veel meer geld verdienen, betere jobs hebben, hoger opgeleid zijn en ga zo maar door. De ideologieën van groenen, marxisten en socialisten verschillen nogal wat, maar ze zijn het wel allemaal met elkaar eens dat gelijkheid zeer belangrijk is, een veel belangrijkere waarde dan vrijheid, die vaak tot (onder andere) socio-economische uitsluiting leidt.
Zo bekeken wordt het ‘ramadan kareem’ tot de moslim veel belangrijker dan het gelukkige vasten tot de christen, want het verraadt de ideologische wens dat we allemaal elkaars gelijken worden. Maar kan je zonder hypocriet te zijn iemand gelukwensen met het vieren van een overtuiging waarvan je zelf vindt dat ze fantasie is, in dit geval dat er een almachtige schepper is die mensen beloont voor hoe ze zich gedragen op deze aarde?
Dat is een complexe morele vraag waarover filosofen als John Rawls en een resem toegepaste ethici na hem zich bogen. Volgens hem kan een moreel oordeel maar gerechtvaardigd zijn als het ook coherent is, als het dus past met achtergrondtheorieën en morele principes die iemand heeft. Je kan bijvoorbeeld niet zeggen dat je het offerfeest (of vlees eten) goedkeurt als je darwinist bent en je vindt dat mensen en dieren op veel vlakken gelijken van elkaar moeten zijn.
Binnen dit kader is het dan een relevante vraag of je vindt dat religies nu en in de toekomst nog een belangrijke rol te vervullen hebben, en of je het wenselijk vindt dat ze dit doen. Als seculier humanist, materialist en atheïst moet mijn antwoord daarop ‘nee’ zijn. Van mij dus geen gelukwensen voor de ramadan, het spijt me. Religieus vasten is voor mij niets positiefs, maar een prima voorbeeld van cognitieve dissonantie, het circulair versterken van overtuigingen louter omdat we ze blijven voeden met onze inspanningen. Te veel aandacht voor culturele aspecten van een in wezen socio-economische bekommernis geeft de Roger Scrutons en Thierry Baudets van deze wereld bovendien te veel munitie. Filosofen als Marx en Feuerbach hebben in de 19de eeuw al blootgelegd hoe religie een rookgordijn is, dat ons afleidt van meer belangrijke zaken.
Dus beste politicus, wil je graag dat iedereen gelijk is, dan moet je dat vooral blijven herhalen, maar het is niet nodig of wenselijk om een deel van jezelf te gaan miskennen of te verloochenen om die politieke boodschap te brengen. Het is zelfs contraproductief, want niets is zo makkelijk te ontmaskeren als onoprechtheid.
Frank D'hanis Junior 